Wat is staatloosheid?
Als je staatloos bent, heb je geen officiële nationaliteit en geen paspoort. Je kunt niet vrij reizen. Staatloosheid heeft vele oorzaken. Van het uiteenvallen van een land in meerdere kleine staten, tot discriminatie of gebrekkige wetgeving.
Wie is staatloos in Nederland?
Er zijn in Nederland vele duizenden mensen zonder nationaliteit, waaronder mensen die zelfs in Nederland zijn geboren. Zij zijn staatloos. Als je staatloos bent, heb je geen nationaliteit en geen paspoort. Je kunt niet vrij reizen. Staatlozen voelen zich kwetsbaar in Nederland en hebben het gevoel er niet echt bij te horen.
Niemand weet hoeveel staatlozen er precies in Nederland zijn. Wat we wel weten is dat er in Nederland ongeveer 27.000 mensen geregistreerd zijn als staatloos of als ‘nationaliteit onbekend’. Staatlozen zijn als staatloos erkend en staan zo geregistreerd; zij hebben een verblijfsvergunning. Mensen die als ‘nationaliteit onbekend’ zijn geregistreerd hebben wel een verblijfsvergunning, maar zijn niet als staatloos erkend. Zij staan bij de gemeente geregistreerd met ‘nationaliteit onbekend’, omdat het voor hen moeilijk is om te bewijzen dat ze staatloos zijn. Want hoe bewijs je dat je geen nationaliteit hebt?
Daarbovenop leeft er nog een onbekend aantal staatlozen zonder verblijfsvergunning in Nederland. Zijn staan op alle fronten buitenspel: zo mogen niet werken, geen opleiding volgen en geen zorgverzekering afsluiten. Ze leven zonder een huis te kunnen huren of vrij te kunnen reizen.
Hoeveel staatlozen zijn er wereldwijd?
Wereldwijd waren er eind 2022 naar schatting zo’n 4,4 miljoen mensen staatloos of geregistreerd als ‘nationaliteit onbekend’. Dit is een toename van bijna een miljoen mensen ten opzichte van 2021.
Ze hebben geen paspoort en worden niet als staatsburger van een land erkend. Daardoor kunnen ze geen aanspraak maken op fundamentele mensenrechten. Ze kunnen hierdoor vaak geen onderwijs volgen, niet werken, reizen, trouwen, een bankrekening openen, een huis kopen en hebben geen toegang tot medische zorg.
Wij zijn als UNHCR vastbesloten om staatloosheid voor 2024 te beëindigen. Lees meer op unhcr.org/ibelong.
Wat houdt de nieuwe vaststellingsprocedure staatloosheid in?
Meer dan 10 jaar nadat UNHCR opriep tot een procedure om staatloosheid vast te stellen werd in mei 2022 een wet aangenomen. Op 1 oktober 2023 is in Nederland deze Wet vaststellingsprocedure staatloosheid in werking gegaan. Hiermee komt er eindelijk een procedure om staatloosheid vast te stellen, waardoor meer personen hun staatloosheid kunnen aantonen. Het gaat daarbij vooral om personen die wel rechtmatig verblijf hebben, maar slecht of niet gedocumenteerd zijn en daarom nu niet als “staatloos” in de Basisregistratie Personen (BRP) kunnen worden geregistreerd.
Met de nieuwe wet zal een bepaalde categorie vreemdelingen die nu als “nationaliteit onbekend” staan geregistreerd in de vreemdelingenadministratie of in de BRP, voortaan als “staatloos” worden opgenomen. Een registratie van “staatloos” in de BRP maakt een aantal zaken mogelijk, zoals het aanvragen van een reisdocument. Ook zijn de regels om Nederlander te worden zijn soepeler. In plaats van na vijf jaar, kan je in het geval van staatloosheid na drie jaar legaal verblijf de Nederlandse nationaliteit aanvragen, tegen lagere kosten. Zie ook de website van Rijksoverheid.
Ook personen die geen rechtmatig verblijf hebben kunnen onder de nieuwe procedure een verzoek tot vaststelling van staatloosheid doen. Voor deze personen geldt dat het indienen van een verzoek tot vaststelling van staatloosheid door de rechter geen aanspraak geeft op basis van de Vreemdelingenwet 2000.