پێنج ساڵ وەبەرهێنان لە بەڵگەنامە مەدەنییەکان هەستی سەربەخۆیی و هیوای سەربەخۆیی عێراقییە ئاوارە و لاوازەکان بۆ داهاتوو دەگەڕێنێتەوە

هەبوونی بەڵگەنامەی مەدەنی وەک بڕوانامەی لەدایکبوون، ناسنامەی نیشتمانی یان کارتی نیشتەجێبوون یەکەم هەنگاوە بۆ ئەوەی هەر تاکێک وەک هاووڵاتی لە وڵاتەکەیدا بناسرێت. ئەم بەڵگەنامانە وەک بەڵگەی فەرمی ناسنامە کاردەکەن، دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە گشتیەکان کە لەلایەن دەوڵەتەوە پێشکەش دەکرێن بەرز دەکەنەوە. بەبێ بەڵگەنامەی مەدەنی، لەوانەیە خەڵک نەتوانن ناویان لە قوتابخانە تۆمار بکەن، دەستیان بە چاوەدێری تەندروستی بگات، دامەزراندن دەستەبەر بکەن یان داوای یارمەتییەکانی پاراستنی کۆمەڵایەتی بکەن.

دەیان ساڵ لە ململانێ و توندوتیژی و گۆشەگیری، ژمارەیەکی بێشوماری عێراقی بە بەڵگەنامە مەدەنییە ونبووەکان یان زیانلێکەوتووەکانەوە بەجێهێشت. لە کاتێکدا کە لە ئاوارەبووندا بوون، زۆربەیان ڕووبەڕووی بەربەستی کارگێڕی ئاڵۆز بوونەتەوە کە ڕێگرییان لێدەکرد لە نوێکردنەوە یان بەدەستهێنانی بەڵگەنامەی نوێ.

تەنانەت لەگەڵ باشتربوونی دۆخی ئەمنی عێراق، زۆرێک لە عێراقییە لاوازەکان لە دۆخێکی نادیاردا گیریان خواردووە. بەبێ بەڵگەنامە، ڕووبەڕووی ئازادی هاتوچۆی سنووردار بووەوە لە خاڵە پشکنینەکان، دوورخستنەوە لە بەرنامەکانی گەڕاندنەوە یان ئاوەدانکردنەوە و نەیانتوانی بە تەواوی بەشداری ژیانی مەدەنی و سیاسی بکەن.

لە ساڵی ٢٠١٩ەوە، کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران لەگەڵ حکومەتی عێراق کاردەکات بۆ یارمەتیدانی ئاوارەکانی ناوخۆ، ئاوارەکان کە گەڕاونەتەوە ناوچەی ڕەسەنی خۆیان و عێراقییە لاوازەکانی دیکە بۆ بەدەستهێنانی بەڵگەنامە مەدەنییە سەرەکییەکان.

لە ڕێگەی هەوڵە بەردەوامەکانەوە، پێشکەوتنی بەرچاو بەدی هاتووە.

بەگشتی لە نێوان ساڵانی ٢٠١٩ بۆ ٢٠٢٤ زیاتر لە ٢٤٤ هەزار عێراقی هاوکاری یاسایییان لەلایەن کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران و هاوبەشەکانیەوە وەرگرتووە، ئەمەش یارمەتیدەر بووە بۆ تێپەڕاندنی بەربەستە ئاڵۆزە ئیداری و یاساییەکان بۆ بەدەستهێنانی بەڵگەنامە مەدەنییەکانیان. ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی کە زیاتر لە ٢٣٣ هەزار بەڵگەنامەی مەدەنی لە ئەنجامی ڕاستەوخۆی هاوکارییەکانی کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران دەربچن.

ئەمانەی خوارەوە ئەو ئاوارانە و گەڕاوانە و عێراقییانەن کە بەهۆی هەبوونی بەڵگەنامەی مەدەنییەوە ژیانیان گۆڕاوە:

"ئەم بەڵگەنامانە مافێکی زۆرمان پێدەبەخشێت، منداڵەکانم دەتوانن بخوێنن، منیش دەتوانم کاربکەم."

لە ساڵی ٢٠١٤، ئیبراهیم ناچار بوو لە ناوچەی جورف ئەلسەخر لە پارێزگای بابیل هەڵبێت، بەهۆی پەرەسەندنی توندوتیژییەکان، لە کۆتاییدا پەنای لە فەللوجە، لە ئەنبار دۆزیەوە. دوای نزیکەی دە ساڵ، نیگەرانییەکانی سەلامەتی بەردەوام بوو لە ڕێگریکردن لە گەڕانەوەیان بۆ ناوچەی سەرچاوەی خۆیان. ئەم ئاوارەبوونە درێژخایەنە بەو مانایە بوو کە ئیبراهیم و بنەماڵەکەی نەیانتوانی داواکاری پێشکەش بکەن و بەڵگەنامەی مەدەنی جەوهەری بەدەستبهێنن. کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران پاڵپشتی وەزارەتی ناوخۆی عێراقی کرد بۆ ڕێکخستنی ئەرکێکی بەڵگەنامەی مەدەنی بۆ هاوکاریکردنی خێزانە ئاوارەبووەکانی جورف ئەلسەخر. ئەم نوێنەرایەتییە یارمەتی زۆرێک لە خەڵکی عێراقی لەوان ئیبراهیم و خێزانەکەی دا بۆ دەستەبەرکردنی بەڵگەنامە گرنگەکانی وەک بڕوانامەی ڕەگەزنامەی عێراقی.

"ناسنامەی یەکگرتووم وەرگرت، ئێستا بە ئارامی دەتوانم بچمە هەر شوێنێک، دەزانم بەڵگەی ناسنامەکەم هەیە."

عیماد، عێراقی ئاوارە ناوخۆییەکان کە گەڕایەوە موسڵ، پشتگیری لە کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران و هاوبەشەکانی وەرگرت بۆ بەدەستهێنانی ناسنامەی نیشتمانی.

"من بە تەنیا چاودێری پێنج منداڵ دەکەم، زۆر وریا دەبم و دڵنیا دەبمەوە کە بەڵگەنامەکانیان لەبەردەستدایە بۆ ئەوەی بچنە قوتابخانە و لە هەر کاتێکدا سەردانی پزیشک بکەن".

سەعدیە، عێراقی ئاوارە ناوخۆییەکان، بەشداری لە دانیشتنێکدا کرد لە سەنتەری کۆمەڵایەتی (تی دی یێچ) کە هاوبەشی کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران لە موسڵ بەڕێوەی دەبات بۆ ئەوەی زیاتر دەربارەی پرۆسەکە بزانێت لە بەدەستهێنانی بەڵگەنامە مەدەنییەکان بۆ خێزانەکەی. هەروەها ڕاوێژکاری یاسایی وەرگرتووە کە چۆن بەسەر ئاستەنگەکانی بەڵگەنامەدا زاڵ بێت کە لە ڕاستییەوە سەرچاوەی گرتووە کە دایکی تاقانە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، "لە ڕێگادا بۆ گەڕان بەدوای سەلامەتیدا ماڵ و هەموو کەلوپەلەکانمان لەدەستدا، لەنێویاندا بەڵگەنامەی ناسنامەمان."

کاوێ عێراقییەکی ئاوارەی ناوخۆی ئێزیدییە و لە ساڵی ٢٠١٤ شنگال هەڵاتووە، لە ساڵی ٢٠٢٤، کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران ڕاوێژکاری یاسایی پێشکەش بە کاوێ کرد و یارمەتی دا لە کۆکردنەوەی بەڵگەنامە پێویستەکان بۆ سەلماندنی ناسنامەی خۆی و منداڵەکانی – پرۆسەیەک کە پێویستی بە چەند مانگێک بەدواداچوون هەبوو لەگەڵ ئەکتەرە ئیدارییەکان و ئەکتەرە دادوەرییەکان لە شەنگال و دەهۆک بۆ بەدەستهێنانی بەڵگەنامەی پشتیوانی. دوای ئەوەی کاوێ بەڵگەنامەی ناسنامەکەی وەرگرت، هیوای نوێبوونەوەی خۆی بۆ داهاتوویەکی گەشاوەتر بۆ منداڵەکانی دەربڕی.

لە ژێر ڕۆشنایی ئەم دەستکەوتانە، و دوای پەرەپێدانی سیستەمی نوێی ناسنامەی یەکگرتوو لەلایەن حکومەتەوە لە ساڵی ٢٠٢٤، کە ئاسانکاری دەکات بۆ دەستگەیشتن بە کارتی نیشتیمانی لە سەرانسەری وڵاتدا، کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران بەرنامەی بەڵگەنامە مەدەنییەکانی لە ساڵی ٢٠٢٥دا بە شێوەیەکی بەرچاو کەمکردووەتەوە.

کۆمسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران پێزانینی خۆی پێشکەش بەو بەخشەرانە دەکات کە بە تایبەتی بەشدارییان لە هەوڵەکانی بەڵگەنامەکردنی مەدەنیدا کردووە لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا: وەک یەکێتی ئەوروپا ، فەرەنسا و هۆڵەندا.