Een jaar na de Russische invasie belemmert onveiligheid nog altijd de terugkeer van Oekraïense vluchteligen en ontheemden

Hun vooruitzichten op een snelle terugkeer zijn onzeker door aanhoudend geweld, gevechten, onveiligheid en verwoesting in hun woonplaatsen, blijkt uit twee nieuwe rapporten die vandaag zijn gepubliceerd door UNHCR, de VN-Vluchtelingenorganisatie.

Om de benarde situatie van ontheemde mensen goed te kunnen begrijpen en adequate hulp te bieden, heeft UNHCR opdracht gegeven voor een derde ronde van enquêtes, waarbij duizenden mensen die Oekraïne zijn ontvlucht werden ondervraagd.

De rapporten – het ene rapport richt zich op vluchtelingen en het andere op binnenlands ontheemden – “Lives on Hold”, geven inzicht in de ervaringen van ontheemde Oekraïners een jaar later, evenals hun intenties en de factoren die hun keuzes beïnvloeden.

Enkele van de belangrijkste bevindingen uit de twee rapporten zijn:

• De overgrote meerderheid van de vluchtelingen en ontheemde Oekraïners – respectievelijk zo’n 77 procent en 79 procent – wil op een dag terugkeren naar huis, maar slechts 12 procent van zowel de vluchtelingen als de ontheemden is van plan dit in de komende drie maanden te doen.
• De belangrijkste belemmeringen die vluchtelingen ervan weerhouden terug te keren, zijn de onveiligheid in hun gebieden van herkomst. Andere zorgen hebben betrekking op toegang tot en beschikbaarheid van basisdiensten – zoals elektriciteit, water en gezondheidszorg, kansen op werk en adequate huisvesting, die allemaal enorm worden beïnvloed door de oorlog.
• Onder de ontheemden is na veiligheidsoverwegingen vanwege de oorlog, toegang tot adequate huisvesting de tweede belangrijkste belemmering voor een duurzame en waardige terugkeer.
  
• Vluchtelingen die de intentie hebben om in de komende drie maanden terug te keren, zijn voornamelijk ouder, zijn vanhun familie gescheiden die zich nog in Oekraïne bevindt, of hebben te maken met problemen hun plek te vinden in hungastland. Inclusie op sociaaleconomisch gebied kan lastiger zijn en kan hun keuze om terug te keren beïnvloeden.
• Ongeveer 18 procent van de ondervraagde vluchtelingen weet nog niet of ze zullen terugkeren. “We kunnen niet nadenken over de toekomst of hoe de situatie in Oekraïne is, en voor hoe lang die zo zal blijven. We kunnen alleen nadenken over het het hier en nu”, zegt een  van de deelnemers aan  de enquête.
• Ondanks de uitdagingen die vluchtelingen en binnenlands ontheemden ervaren, zijn er enkele belangrijke verbeteringen in vergelijking met de vorige enquête. Van een groep vluchtelingen die zowel aan de tweede als aan de laatste enquête deelnam(en), woonde 45 procent in een gehuurd onderkomen, ten opzichte van 27 procent in de vorige enquête. Ook het inkomen uit arbeid steeg van 37 procent naar 46 procent.
• Echter, van dezelfde groep is het percentage respondenten dat afhankelijk was van financiële bijstand gedaald van 57 procent naar 50 procent. Toch bleef een aanzienlijk deel van de deelnemers werkloos, anderen hebben laaggeschoolde banen gevonden. Voor de meerderheid is het inkomen niet voldoende om in hun basisbehoeften te voorzien.

De belangrijkste aanbevelingen

Op basis van deze en andere bevindingen doet UNHCR een aantal aanbevelingen in het rapport. Het is van cruciaal belang ervoor te zorgen dat vluchtelingen voortdurend worden bijgestaan om zelf  goed geïnformeerd beslissingen te kunnen nemen over hun toekomst.  Ook moeten gastlanden en lokale gemeenschappen worden ondersteund zodat vluchtelingen gebruik kunnen maken van hun rechten en toegang hebben tot diensten en fatsoenlijk werk.

Topprioriteit: steun en vrijwillige terugkeer

Het steunen van ontheemde mensen in Oekraïne is ook een topprioriteit. Vrijwillige terugkeer moet worden ondersteund door middel van herstelprojecten via een combinatie van humanitaire, herstel-, ontwikkelings- en particuliere programma’s, die de weg vrijmaken voor economisch herstel en wederopbouw.

Financiële noden

Vorige week lanceerde UNHCR haar aanvullende oproep voor de situatie in Oekraïne, waarin het responseplan en de financiële noden voor 2023 zijn uiteengezet. In totaal is er 1,1 miljard dollar nodig  – 602,5 miljoen dollar in Oekraïne en 517 miljoen dollar in Europese gastlanden die vluchtelingen opvangen. UNHCR blijft bij de internationale gemeenschap aandringen om de ontheemde bevolking van Oekraïne te steunen, zowel binnen als buiten het land.