U 2011. godini, Republika Srbija, koja je potpisnica Konvencije o statusu lica bez državljanstva iz 1954. godine i Konvencije o smanjenju broja lica bez državljanstva iz 1961. godine, izrazila je povećano interesovanje za borbu protiv apatridije, što je za rezultat imalo niz konkretnih aktivnosti i izmena i dopuna zakona koje su usvojene u okviru tripartitnog Memoranduma o razumevanju (MOU) između Ministarstva za javnu upravu i lokalnu samoupravu, zaštitnika građana i predstavništva UNHCR-a u Srbiji. Zahvaljujući tome, usvojene su i primenjene efikasnije procedure, usklađena je praksa matičara, policijskih službenika i socijalnih radnika širom zemlje i smanjen je broj Roma koji su u riziku od apatridije.1
U toku 2014. godine, UNHCR je pokrenuo globalnu kampanju #IBelong za iskorenjivanje apatridije do 2024. godine – Iskoreniti apatridije u roku od 10 godina (Ending statelessness within 10 years). U Globalnom akcionom planu za iskorenjivanje apatridije (Global Action Plan to End Statelessness): 2014 – 2024 (GAP), koji je izrađen u konsultacijama sa državama, civilnim društvom i međunarodnim organizacijama, preporučeno je 10 aktivnosti za ukidanje apatridije u roku od 10 godina. Te aktivnosti imaju za cilj rešavanje postojećih slučajeva apatridije, sprečavanje novih slučajeva apatridije i jačanje identifikacije i zaštite lica bez državljanstva.
U okviru svog globalnog mandata za smanjenje broja apatrida, od 2004. godine, UNHCR u Republici Srbiji sprovodi aktivnosti usmerene na sprečavanje nastanka i iskorenjivanje apatridije. U Srbiji, ovaj fenomen pogađa pre svega romsku populaciju. U protekloj deceniji, UNHCR je sproveo tri istraživanja u okviru kojih su prikupljeni reprezentativni podaci o veličini problema apatridije među populacijom Roma, Aškalija i Egipćana (RAE) koji žive u neformalnim naseljima u Srbiji (u 2010, 2015. i 2020. godini).
Najnovije istraživanje „Lica u riziku od apatridije, pregled trenutne situacije i načini za prevazilaženje problema” (Persons at Risk of Statelessness, Overview of the Current Situation and the Way to Move Forward) sprovedeno je u oktobru 2020. godine. Uzorak je obuhvatao 1.807 domaćinstava, odnosno ukupno 9.218 lica. Istraživanje je pokazalo da u neformalnim naseljima žive 253 lica koja nisu upisana u matične knjige rođenih; 275 lica koja nemaju zvanično državljanstvo Srbije; 1.032 lica koja nemaju ličnu karatu; i 2.072 lica koja nemaju prijavljeno prebivalište ili boravište.
Obzirom na to da 252 domaćinstva uključuju i 359 lica kojima nedostaje barem jedan lični dokument koji može da uzrokuje ili je već uzrokovao apatridiju, proizilazi da je 3,8 odsto (2.139) onih koji žive u neformalnim naseljima u riziku od apatridije.
Napredak ostvaren od Ankete iz 2015. godine pokazuje da su zajednički napori Vlade, UNHCR-a i organizacija civilnog društva koje se bave zaštitom ljudskih prava na rešavanju ovog problema dali određene rezultate. S tim u vezi, još uvek ima prostora da se poboljša položaj romske zajednice i smanji incidencija rizika od apatridije.
S obzirom na napredak koji je postignut do danas, Republika Srbija je jedna od zemalja koje bi mogle da potpuno iskorene apatridiju do 2024. godine ili čak i ranije. UNHCR i njegovi partneri ostaju posvećeni pružanju podrške daljem pozitivnom razvoju, posebno u vezi sa aktivnošću 6. (Dati status kojim se osigurava zaštita migrantima bez državljanstva i olakšati njihovu naturalizaciju) i aktivnošću 7. (Osigurati upis u matične knjige rođenih radi sprečavanja apatridije) Globalnog akcionog plana za iskorenjivanje apatridije: 2014-2024. (Global Action Plan to End Statelessness: 2014 – 2024).
1 U UNHCR-ovom istraživanju Lica u riziku od apatridije u Srbiji – Izveštaj o napretku a period 2010 – 2015. godine (Persons at Risk of Statelessness in Serbia – Progress Report 2010 – 2015) zabeleženo je smanjenje broja lica koja nemaju osnovne lične dokumente od 43% među Romima, Aškalijama i Egipćanima u Srbiji (sa 6,8% u 2010. na 3,9% u 2015. godini).