Σχόλια Υ.Α. επί Σχεδίου Νόμου Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου

Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε, αξιότιμα μέλη της Βουλής, αξιότιμη κυρία Υφυπουργέ,

Εκ μέρους της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, σας ευχαριστούμε για την ευκαιρία που μας δίνετε να παρουσιάσουμε τις απόψεις μας επί του Σχεδίου Νόμου που αφορά την αναμόρφωση του πλαισίου και των διαδικασιών επιστροφής υπηκόων τρίτων χωρών.

Η Ύπατη Αρμοστεία έχει ήδη υποβάλει στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου και στην αξιότιμη Επιτροπή σας αναλυτικό Σχολιασμό επί των προτεινόμενων διατάξεων που άπτονται της Εντολής μας, καθώς και σχετικό Υπόμνημα που συνοψίζει τον ως άνω Σχολιασμό και εστιάζει σε επιλεγμένες διατάξεις. Ως εκ τούτου, η σημερινή προφορική παρέμβαση θα επικεντρωθεί αποκλειστικά σε ορισμένες μόνο διατάξεις του νομοσχεδίου που, κατά την άποψη μας, χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής.

Πρωτίστως, η Ύπατη Αρμοστεία αναγνωρίζει ότι η παρούσα νομοθετική πρωτοβουλία αποτελεί μέρος των ευρύτερων προσπαθειών της Ελλάδας για την ενίσχυση του νομικού της πλαισίου στον τομέα των επιστροφών των υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν παράτυπα στη χώρα.

Η αποτελεσματική, ασφαλής και αξιοπρεπής επιστροφή των ατόμων που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διατήρηση της ακεραιότητας και της αποτελεσματικότητας του συστήματος ασύλου, με πλήρη σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αρχής της μη επαναπροώθησης.

Η Ύπατη Αρμοστεία αναγνωρίζει τα θετικά στοιχεία που εισήχθησαν στο σχέδιο νόμου, ιδίως την προτεραιοποίηση λιγότερο επαχθών, εναλλακτικών της κράτησης μέτρων, πριν από την επιβολή του μέτρου της κράτησης, σε συμφωνία με την οδηγία της ΕΕ για τις Επιστροφές.

Σημαντική είναι, επίσης, η πρόβλεψη χορήγησης βεβαίωσης κατάθεσης αίτησης ανανέωσης άδειας διαμονής δικαιούχων διεθνούς προστασίας (ΑΔΕΤ). Η προτεινόμενη αυτή διάταξη θα συμβάλει στην αδιάλειπτη πρόσβαση των αιτούντων στα δικαιώματα ενόσω αναμένουν τη σχετική απόφαση ανανέωσης.

Πρόκειται για σημαντικά βήματα προς τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της συνέχειας του νομικού καθεστώτος.

Ωστόσο, κατά την άποψη της Ύπατης Αρμοστείας, ορισμένες διατάξεις εγείρουν σοβαρές ανησυχίες. Συγκεκριμένα:

• Η επέκταση των λόγων κράτησης με την προσθήκη «λόγων εθνικής ασφάλειας, δημόσιας ασφάλειας και δημόσιας τάξης», οι οποίοι δεν προβλέπονται στην Οδηγία για τις επιστροφές.
• Η διεύρυνση των κριτηρίων για τον προσδιορισμό του «κινδύνου διαφυγής», η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αυθαίρετη κράτηση, ιδίως όταν ο λόγος κράτησης εφαρμόζεται δίχως προσήκουσα αιτιολόγηση. Συνιστάται η επανεξέταση των σχετικών κριτηρίων, με διασφάλιση της διενέργειας εξατομικευμένων αξιολογήσεων όταν προκύπτουν οι ενδείξεις κινδύνου καθώς και η παροχή επαρκούς αιτιολόγησης ώστε να διασφαλίζεται ότι η κράτηση αποτελεί έσχατο μέτρο.
• Επίσης, η προτεινόμενη αύξηση της μέγιστης περιόδου κράτησης από 18 σε 24 μήνες υπερβαίνει τα όρια που θέτει η Οδηγία για τις επιστροφές.

• Τέλος, η Ύπατη Αρμοστεία εκφράζει βαθιά ανησυχία για την ποινικοποίηση της παράτυπης παραμονής και τη σημαντική αυστηροποίηση των κυρώσεων για την παράτυπη είσοδο και έξοδο.

  Τα μέτρα αυτά ενέχουν τον κίνδυνο επιβολής κυρώσεων σε άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας ή των οποίων οι ανάγκες για διεθνή προστασία δεν έχουν ακόμη αξιολογηθεί, όπως για παράδειγμα οι αιτούντες άσυλο των οποίων τα αιτήματα δεν έχουν εξεταστεί επί της ουσίας αλλά έχουν απορριφθεί ως απαράδεκτα επί τη βάσει της έννοιας της “ασφαλούς τρίτης χώρας”.

  Το Άρθρο 31 της Σύμβασης του 1951 για τους Πρόσφυγες διασφαλίζει ότι οι πρόσφυγες μπορούν να έχουν αποτελεσματική πρόσβαση στη διεθνή προστασία δίχως να τιμωρούνται για παραβίαση της μεταναστευτικής νομοθεσίας στο πλαίσιο της φυγής τους. Η αναζήτηση ασύλου, ακόμη και με παράτυπο τρόπο, δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα αλλά ανθρώπινο δικαίωμα και μέτρο που σώζει ζωές.

  Συνιστούμε την επανεξέταση των σχετικών διατάξεων ώστε να διασφαλιστεί η αναλογικότητα και η συμμόρφωση με τις διεθνείς υποχρεώσεις. Αντί για τιμωρητικά μέτρα, ενθαρρύνουμε την ανάπτυξη ταχείων διαδικασιών ασύλου, οι οποίες θα μπορούσαν να διευκολύνουν τον έγκαιρο εντοπισμό των προσώπων που χρήζουν ή δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας, συμβάλλοντας έτσι και στην έγκαιρη επιστροφή όσων δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για αναγνώριση ως πρόσφυγες ή άλλης μορφής προστασίας.

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες παραμένει στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε περαιτέρω τεχνική συμβολή και είναι έτοιμη να συνεχίσει να υποστηρίζει την Ελλάδα στην οικοδόμηση ενός δίκαιου, ανθρώπινου και αποτελεσματικού συστήματος μετανάστευσης και ασύλου.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Αντιπροσωπεία στην Ελλάδα, 29 Αυγούστου 2025

© UNHCR