هاوکاری نەختینەیی یارمەتی دایکانی پەنابەر دەدات بۆ تێپەڕاندنی سەختی

لە عێراق، هاوکاری نەختینە بۆ ئەو پەنابەرانەی کە زۆرترین زیانیان بەردەکەوێت، لەوانە دایکانی تاقانە، خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان و ڕزگاربووانی توندوتیژی جێندەری، بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکانیان، زۆر گرنگە.

سارا* لەکاتی قسەکردندا بە توندی دەستی کوڕەکەی دەگرێت، چاوەکانی لەسەر کچەکەی جێگیرە. دوای ئەوەی هاوسەرەکەی لە سوریا کوژرا، ژیانی ئەو ژنە تادێت چالاکی زیاتر بوو. چەند جارێک لە ناوخۆدا ئاوارە بوون، پێش ئەوەی لەگەڵ خەزوورەکانی سارادا بژین، ئەوانیش هەوڵیاندا هاوسەرگیری لەگەڵ کەسێکی خزمدا بکەن. کاتێک ئەو کچە ڕەتیکردەوە، خێزانەکە لە دوو منداڵەکەی جیایانکردەوە. سەرەنجام سارا و منداڵەکانی هەڵهاتن بۆ دیمەشق و دواتر بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق. ئەو بیر لەوە دەکاتەوە "ئەگەر لە سوریا بمێنمەوە، تا ئێستا مردبووم".

دوای گەیشتن بە هەرێمی کوردستان، سارا داوای مافی پەنابەری کرد و دەستبەجێ دەستی کرد بە گەڕان بەدوای کارێکدا. ئەو دەڵێت: "لە ساڵۆنەکاندا لێرە و لەوێ کارم دەکرد و پێویستم بە یارمەتی زیاتر بوو. دواتر، جۆرێک لە کارێکی جێگیرم دۆزیەوە. بەڵام من تاکە ژن بووم لەوێ کارم دەکرد، پیاوان دەستیان کرد بە هەراسانکردنم".

کاتێک سارا دەستی کرد بە هەستکردن بە ناڕەحەتی، هەوڵیدا لەگەڵ سەرۆکەکەی قسە بکات. هیوای خواست کە تێبگات بەڵام، لەبری ئەوە، تەنها پێی وتبوو کە لەگەڵ کڕیارەکاندا باش بێت. سارا بێهیوا بوو، بڕیارە قورسەکەی دا کە واز لە کارەکەی بهێنێت. "وەک دایک و باوکێکی تاقانە ژیان ئاڵۆزە. پێویستە کاتژمێرێکی زۆر کاربکەم بۆ دابینکردنی خەرجییەکانی خێزانەکە. قورسترین شت بۆ من ئەوەیە کە منداڵەکان بە تەنیا جێبهێڵم. ناتوانن بۆ خۆیان خواردن دروست بکەن؛ ناتوانن ئاگاداری خۆیان بن".

لە ساڵی ٢٠٢٤ سارا هێڵی ژیانی فڕێدرا کاتێک دەستی کرد بە وەرگرتنی هاوکاری نەختینەیی لەلایەن کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆ پەنابەران. ئەم هاوکارییە بە ئامانجی پاڵپشتیکردنی ئەو پەنابەرانەی کە لە عێراقدا هەیە کە هەرە لاوازن بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکانیان، لەوانەش ئەو ژنانەی کە ڕووبەڕووی هەراسانکردن و توندوتیژی بوونەتەوە. 26%ی وەرگرانی ئێستا ئەو ماڵانەن کە ژنان سەرۆکایەتی دەکەن وەک سارا.

"بەهۆی هاوکاری نەختینەیی لە کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران، دەستم کرد بە پاشەکەوتکردنی بڕێک پارە بۆ دابینکردنی کرێی خانوو و پێداویستییە سەرەتاییەکانمان، وەک خۆراک. هەمیشە هەوڵدەدەین پارە پاشەکەوت بکەین بۆ ژەمی داهاتوو. هەروەها ئێستا توانیومە کاتێکی زیاتر لەگەڵ منداڵەکانم بەسەر بەرم."

لە عێراق، لە ئێستادا ٧ هەزار ماڵی پەنابەری لاواز لە لایەن کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆ پەنابەران هاوکاری نەختینەیی وەردەگرن. بەپێی ئەو ڕاپرسیانەی کە کۆمیساریای باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان دوای دابەشکردنی هاوکاری نەختینەیی ئەنجامیانداوە، زۆربەی پەنابەران ئەو پارەیە لە پێدانی کرێی خانوو و کڕینی خۆراک و پێدانی حەسابی پزیشکی خەرج دەکەن. هەروەها لەسەدا ٩٨ی وەرگران ڕایانگەیاندووە کە ئەو هاوکارییە نەختینەییە کاریگەری ئەرێنی لەسەر ژیانیان هەیە و یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی فشار.

بە دڵنیاییەوە ئەمە بۆ فادییە، پەنابەرێکی سووری تەمەن ٤٨ ساڵە و بێوەژن و دایکی حەوت منداڵە. کاتێک هاوسەرەکەی لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ بە نەخۆشی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد، فادیە لە خەسارێکدا بوو کە چۆن ڕووبەڕووی دەبێتەوە

"هاوسەرەکەم لە بواری بیناسازیدا کاری کردووە. دواتر، بۆ ماوەی دوو ساڵ نەخۆش کەوت و لە کۆتاییدا کۆچی دوایی کرد. لە کۆتاییدا لە نەخۆشخانە خەوێندرا. ترسم هەیە بۆ منداڵەکانم. ئەوان زۆر بچووکن".

وەک دایک و باوکێکی تاقانە بۆ تەمەنی حەوت ساڵان، قورسترین تەحەدای فادییە بریتییە لە دابینکردنی خەرجییەکانی ڕۆژانەی ماڵەوە، وەک کرێ و خواردن. ناو تۆمارکردن لەم پرۆگرامەی هاوکاری نەختینەییدا یارمەتیدەر بووە بۆ ئەوەی کەمێک ڕزگارت بێت.

ئەو دەڵێت: "توانیومە کرێی خانوو بدەم، و خواردن، و جل و بەرگ بۆ منداڵەکانم بکڕم، لەنێو خەرجییەکانی دیکەدا". بەڵام دۆخی دارایی ئەو کچە هێشتا ناجێگیرە.

پەنابەرانی وەک سارا و فادیە لە پرۆگرامی هاوکاری نەختینەیی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەران بۆ ماوەی سەرەتایی ساڵێک ناویان تۆمار دەکرێت. ئەم ماوەیە درێژە بە بەس دادەنرێت بۆ ئەوەی یارمەتیان بدات بەپەلەترین پێداویستییە سەرەتاییەکانیان دابین بکات، دەرفەتێکیان پێبدات بۆ ئەوەی لەسەر پێی خۆیان بوەستنەوە و هەندێک پشتبەستن بە خۆیان بنیات بنێن. لە ساڵی ٢٠٢٥دا، بەرنامەکە لەلایەن خێرخوازانی وەک ئاژانسی ئیتاڵیا بۆ هاوکاری گەشەپێدان بە بەخشندەیی پاڵپشتی کراوە.

بەڵام کەمیی بودجە بەو مانایەیە کە ئەگەری کەمکردنەوەی بەرنامەی هاوکاری نەختینەیی لە مانگەکانی داهاتوودا هەیە. لە کۆی ٢٠ ملیۆن دۆلاری پێویستی بەپەلە، کەمتر لە یەک لەسەر سێ وەرگیراوە.

ئەم کەمییە هەڕەشەی کەمکردنەوەی بڕی ئەو هاوکارییە نەختینەیە دەکات کە کۆمیسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران توانای دابەشکردنی هەیە، ژمارەی ئەو خێزانانەی کە پاڵپشتی دەکرێن، هەروەها ئەو ماوەیەی کە خێزانەکان ئەو هاوکارییە نەختینەیە وەردەگرن، ئەمەش مەترسی زیادبوونی ژمارەی پەنابەرە لاوازەکان دەکات کە بکەونە هەژارییەکی سەختەوە. بەبێ ئەم پشتگیرییە، ڕەنگە خێزانەکان پەنا بۆ میکانیزمی زیانبەخشی ڕووبەڕووبوونەوە ببەن، وەک کەمکردنەوەی وەرگرتنی خۆراک و کەڵەکەکردنی قەرز.

هاوکاری نەختینەیی کاریگەرترین ڕێگایە بۆ پێشکەشکردنی هاوکاری. پەنابەران بەهێز دەکات و بەشداری لە ئابوورییە ناوخۆییەکان دەکات. بۆ سارا و فادیە سوودەکانی ڕوونن. هاوکاری نەختینەیی نەک هەر یارمەتیان داوە کە پێداویستییە سەرەتاییەکانیان دابین بکەن، بەڵکو پارێزگاری و هەستکردن بە سەقامگیرییان بۆ دابین کردووە کاتێک زۆرترین پێویستیان پێی بووە.

*ناوی گۆڕاوە بۆ هۆکاری پاراستن