Λέσβος: Μια προσωπική μαρτυρία από το πεδίο

«Είχα τελειώσει τη Νομική, είχα γυρίσει στο νησί, είχα κάνει και την άσκησή μου και παράλληλα έκανα και ένα μεταπτυχιακό στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Η παλιά μου δουλειά δε με ευχαριστούσε καθόλου, οπότε όταν προέκυψε η ευκαιρία να ασχοληθώ με τα δικαιώματα των προσφύγων, ήταν σαν να άνοιξε ένας νέος δρόμος. Από τότε, το ταξίδι μου είναι πάρα πολύ μεγάλο. Το 2015 ξεκίνησα να δουλεύω στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στη δημοτική δομή φιλοξενίας του Καρά Τεπέ. Εκεί γινόταν καταγραφή των ανθρώπων που έφταναν στο νησί και κάποιοι διέμεναν για ένα μικρό χρονικό διάστημα, μέχρι να ετοιμαστούν να αναχωρήσουν και πάλι.

Το Δεκέμβρη του 2015 επέλεξα να πάω στο Μόλυβο και στη Συκαμνιά, στα βόρεια του νησιού. Μετακόμισα εκεί, και βρέθηκα στην πρώτη γραμμή, στις αφίξεις. Θυμάμαι ότι σε μία συνάντηση όλου του γραφείου είπα ότι εγώ θέλω να πάω στις ακτές. Δεν ξέρω τί με ώθησε σε αυτή την απόφαση, όμως έφυγα ήδη την επόμενη μέρα. Ήθελα να νιώθω ότι προσφέρω αυτή την πρώτη βοήθεια. Ήταν η πρώτη φορά που είπα δυναμικά ‘εγώ θέλω να βρίσκομαι εκεί’.

Δε θα άλλαζα με τίποτα αυτή την εμπειρία. Γνώρισα ανθρώπους από όλο τον κόσμο που είχαν έρθει στο νησί μόνο γι΄ αυτό. Υπό άλλες συνθήκες δε θα είχα ποτέ την ευκαιρία να γνωρίσω στο ίδιο μέρος τόσους καλούς και ενδιαφέροντες ανθρώπους. Η επαφή μας με τους πρόσφυγες κρατούσε κάθε φορά μόνο για λίγες ώρες και μάλιστα τις πρώτες πολύ κρίσιμες στιγμές, αμέσως μετά την άφιξή τους. Όσοι κατάφερναν να φτάσουν κυριολεκτικά γονάτιζαν και φιλούσαν το χώμα.

Εκείνη την περίοδο κλήθηκα να αναμετρηθώ με τον ίδιο μου τον εαυτό. Σε μία τέτοια κατάσταση, πρέπει να πάρεις άμεσες αποφάσεις προς όφελος των ανθρώπων. Είχαμε περιπτώσεις ναυαγίων με ανθρώπους που αγνοούνταν και είχαν χωριστεί σε δύο λιμάνια. Στο μικρό λιμανάκι μεταφέρονταν οι διασωθέντες και στο άλλο λιμάνι τόσο διασωθέντες αλλά και άνθρωποι νεκροί. Και στα δύο σημεία έβλεπες ανθρώπους που αναζητούσαν τους δικούς τους, που μπορεί να ήταν στο άλλο λιμάνι. Μια τέτοια διαδικασία πρέπει να την οργανώσεις για να γίνει όσο το δυνατόν καλύτερα και να μη χαθεί πουθενά πληροφορία, να μη γίνει κάποιο λάθος.

Άλλες φορές χρειαζόταν να φύγουν ασθενοφόρα με παιδιά προς το νοσοκομείο της Μυτιλήνης, με τις μητέρες να μένουν πίσω και να ρωτούν για τα παιδιά τους. Για να διαχειριστείς αυτές τις στιγμές χρειάζεται ψυχραιμία. Ταυτόχρονα, έχεις μία μεγάλη ευθύνη γιατί πρέπει να σκέφτεσαι ότι εκπροσωπείς την Ύπατη Αρμοστεία.

Δεν ήμουν παρούσα στα μεγάλα ναυάγια, έτυχε όμως σε ένα μικρότερο να είμαι εκεί μόνη μου, έχοντας την ευθύνη να δώσω ρόλους στον καθένα ώστε να γίνουν όσα πρέπει. Ανεξάρτητα από την εμπειρία, τους πόρους και τις δυνατότητες, είναι πάρα πολύ σημαντικό να μπορείς να σκεφτείς καθαρά και να προσεγγίσεις τους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί με ήρεμο τρόπο.

Δεν πίστευα ότι θα μπορούσα να το κάνω αυτό, ότι μπορώ να αντέξω αυτή την πίεση. Στην πραγματικότητα όμως, όταν βρίσκεσαι εκεί, έρχεσαι αντιμέτωπος με τον εαυτό σου και τις δυνάμεις σου και κάνεις και πράγματα που ίσως πίστευες ότι δεν μπορείς.

Εκείνη τη στιγμή δεν καταλαβαίνεις πόσο ψυχοφθόρα είναι αυτά που βιώνεις. Βλέπεις περιπτώσεις όπου μέσα στο ιατρείο είναι ένα νεκρό παιδί στο οποίο οι γιατροί προσπαθούν να κάνουν ανάνηψη και δεν τα καταφέρνουν. Λίγο αργότερα, βλέπεις μια γυναίκα να περνά μπροστά σου κι εκείνη νεκρή. Πρέπει να βρεις τα προσωπικά της αντικείμενα για να την ταυτοποιήσεις, να δεις ποια ήταν, ενώ παράλληλα στην ταβέρνα πιο δίπλα βλέπεις παιδάκια βρεγμένα μέχρι το κόκαλο που τους αλλάζουν ρούχα. Ταυτόχρονα μπορεί να μην μπορείς να επικοινωνήσεις με κανέναν γιατί έχουν πέσει τα δίκτυα τηλεφωνίας. Όλα αυτά εκείνη τη στιγμή δεν τα βιώνεις σαν κάτι ψυχοφθόρο λόγω της αδρεναλίνης και επειδή πρέπει να κάνεις το σωστό, αλλά μετά αυτό μένει μέσα σου.

Στο πεδίο έχω ζήσει και όμορφες στιγμές. Έχω ζήσει τους ανθρώπους που είναι ευγνώμονες που κατάφεραν να βγουν στην ακτή ζωντανοί, που καταφτάνουν σε ένα ασφαλές μέρος που εθελοντές τους δίνουν καινούργια, ζεστά ρούχα και φαγητό. Βλέπουμε τα θετικά γιατί είναι αυτά που μας κρατάνε και τα άσχημα γιατί είναι αυτά που μας κάνουν να είμαστε ευγνώμονες.

Στις αφίξεις έμεινα μέχρι το Μάρτιο του 2016. Όταν γύρισα στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης της Μόριας, προσπαθούσαμε να κάνουμε τα πάντα, κατά κύριο λόγο κάναμε τις ενημερώσεις σε νεοαφιχθέντες, τις παραπομπές ευάλωτων προσφύγων σε διάφορες υπηρεσίες και τις λίστες για μεταφορές ανθρώπων σε δομές της ενδοχώρας. Είχα αναλάβει και τον τομέα των ασυνόδευτων ανηλίκων, καθώς είχα την ανάλογη εργασιακή εμπειρία. Είχα άμεση επαφή με τα παιδιά, τα οποία με γνώριζαν και έρχονταν κάθε μέρα και ζητούσαν βοήθεια. Ήταν η περίοδος που είχε παντού σκηνές και ακόμη και μικρά παιδιά κοιμόντουσαν έξω. Ελέγχαμε την περιοχή συστηματικά για να εντοπίσουμε ανήλικα και να μπορέσουμε να τα βάλουμε μέσα στις προστατευόμενες πτέρυγες, ακόμη κι αν δεν υπήρχε πολύς χώρος σε αυτές.

Ένα πολύ μεγάλο κομμάτι που επιδρά στην ψυχολογία μας είναι η ματαιότητα που αισθανόμαστε κάποιες φορές, το ότι δε μπορούμε να προσφέρουμε τη βοήθεια που χρειάζεται ο κάθε άνθρωπος και δε μπορούμε να την προσφέρουμε σε όλους όσους τη χρειάζονται. Για εμένα αυτό είναι το πιο ψυχοφθόρο. Για πολλά παιδιά δεν ήταν εύκολο να μας προσεγγίσουν και να ζητήσουν βοήθεια, φοβόντουσαν ότι θα χωριστούν από τους φίλους τους αν έμπαιναν σε μια δομή, ήταν όμως παιδιά τα οποία ήταν εκτεθειμένα ακόμα και σε βία εκεί που βρίσκονταν.

Από το 2017, τα καθήκοντά μου άλλαξαν και ξεκίνησα να ασχολούμαι με το πρόγραμμα οικονομικού βοηθήματος (cash assistance) που υλοποιούσε εκείνη την περίοδο η Ύπατη Αρμοστεία. Στο πλαίσιο αυτό, ήλεγχα τα κριτήρια που πρέπει να πληροί κανείς για να μπορεί να λάβει στήριξη. Τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι με την ένταξη των προσφύγων. Έχουμε δημιουργήσει μια ομάδα εργασίας για την ένταξη (‘Integration Working Group’), στην οποία προεδρεύει η Ύπατη Αρμοστεία και συμμετέχουν όλοι οι φορείς που έχουν δραστηριότητες σχετικές με την ένταξη και παρέχουν υπηρεσίες σε αναγνωρισμένους πρόσφυγες, διευκολύνοντάς τους με τις σχετικές γραφειοκρατικές διαδικασίες (άνοιγμα τραπεζικού λογαριασμού, έκδοση ΑΦΜ, ΑΜΚΑ κτλ.). Στην Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή του Μαυροβουνίου, που ξεκίνησε να λειτουργεί στη Λέσβο από το φθινόπωρο του 2020 μετά την καταστροφή της δομής στη Μόρια, ασχολούμαι με την παροχή πληροφοριών για τα δικαιώματα των αναγνωρισμένων προσφύγων στην Ελλάδα και τη διοργάνωση εκδηλώσεων εύρεσης εργασίας (job fairs). Παράλληλα, συμμετέχω και στο Protection Desk, δηλαδή υποστηρίζω και ακούω αιτήματα από όλους τους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο που βρίσκονται στη δομή. Τέλος, από φέτος, συμμετέχω σε ένα πρόγραμμα ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης μαθητών των σχολείων της Λέσβου, όπου μαζί με συναδέλφισσες επισκεπτόμαστε ενδιαφερόμενα σχολεία σε όλο το νησί και μιλάμε στα παιδιά για το τι σημαίνει να είναι κανείς πρόσφυγας, από που προέρχονται οι αναγκαστικά εκτοπισμένοι, ποιος είναι ο ρόλος της Ύπατης Αρμοστείας και άλλα συναφή θέματα»