Yerinden Edilmiş Suriyelilerin Tarihi Dönüşü Fırsatlar ve Acil Zorlukları Beraberinde Getiriyor

ŞAM – Esad rejiminin çöküşü, Suriye’de barış ve istikrar açısından olağanüstü bir umut penceresi açtı. Aradan geçen bir yılın ardından, yerinden edilmiş Suriyeliler evlerine dönüyor– bugüne kadar 3 milyondan fazla kişi geri döndü – ancak bu sürecin kalıcı olabilmesi için çok daha güçlü bir uluslararası desteğe ihtiyaç duyuluyor.

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne (UNHCR) göre, Aralık 2024’ten bu yana komşu ülkelerden gönüllü olarak geri dönen Suriyelilerin sayısı 1,2 milyonu aşarken, menşe bölgelerine geri dönen kendi ülkeleri içinde yerinden edilmiş kişilerin sayısı da 1,9 milyonu geçti. Çok daha fazla kişi de geri dönme isteğini dile getiriyor.

Bu gelişme, Suriye’nin iyileşme sürecinde kritik bir adım niteliği taşıyor. Zorla yerinden edilme, çatışmanın açtığı en derin yaralardan biriydi; geri dönüş ise yıllardır süren acıların sona ermesi ve istikrarın sağlanması için hayati önemde. BM Mülteciler Yüksek Komiseri Filippo Grandi, “Bu, dünyanın en ağır insani krizlerinden birinin sona erdirilmesine katkı sunmak için nesilde bir kez karşılaşılabilecek bir fırsat,” dedi. “Ancak acil küresel destek olmadan bu umut penceresi kapanacaktır. Suriyeliler yeniden inşa etmeye hazır – asıl soru, dünyanın onları desteklemeye hazır olup olmadığıdır.”

Giderek artan sayıda Suriyelinin evlerine dönmesiyle birlikte UNHCR, komşu ülkelerden gönüllü geri dönüşleri onurlu ve sürdürülebilir olacak şekilde desteklemeye başlamıştır. Bu destek; nakit yardımı, ulaşım ve yeniden entegrasyonu kolaylaştırmak amacıyla gerekli olan sivil belgeler hakkında danışmanlığı kapsamaktadır.

UNHCR, artan gönüllü geri dönüş taleplerine yanıt vermek amacıyla Ocak 2025’ten bu yana komşu ev sahibi ülkelerdeki faaliyetlerini genişletmiştir. 8 Aralık 2024’ten bu yana en az 170.000 Suriyeli Ürdün’den Suriye’ye dönmüştür. UNHCR Ürdün, danışmanlık, bilgilendirme, ulaşım ve nakit desteği dâhil olmak üzere 24.000’i aşkın durumda destek sağlamıştır.

Lübnan'da, UNHCR, Kasım ayı sonu itibarıyla, geri dönüşü kesinleşen veya geri döneceği tahmin edilen yaklaşık 379.000 Suriyeliye yönelik mülteci desteğini sonlandırdı. Bunların 45.000’i UNHCR tarafından danışmanlık, geri dönüş formları ve dönüş nakit yardımı almış; 2.600’den fazla kişi ise IOM tarafından organize edilen ulaşımdan faydalanmıştır. Gönüllü geri dönüş programı, yetkililerle yakın iş birliği içinde yürütülmektedir. Mısır’da, 8 Aralık 2024’ten bu yana yaklaşık 28.000 bireysel vaka dosyası kapatılmıştır. Türkiye’de ise son bir yıl içinde yaklaşık 560.000 Suriyeli gönüllü olarak geri dönmüştür. UNHCR, yetkililerle koordinasyon içinde yaklaşık 420.000 geri dönüşü gözlemlemiştir. Mülteciler, danışmanlık, menşe bölgelerdeki koşullara ilişkin bilgilendirme ve ulaşım için nakit destek almıştır. UNHCR, dönüş öncesinde sivil belge desteği sağlamanın yanı sıra, varış sonrasında yönlendirmeler ve finansal destek de sunmaktadır.

UNHCR, mültecilerin geri dönmeye zorlanmaması gerektiğini vurgulamaktadır. Suriye içindeki güvenlik durumu bazı bölgelerde hâlâ değişkenliğini korumaktadır ve Suriyeli mülteciler sahadaki koşulların nasıl şekilleneceğini yakından izlemektedir. On dört yıllık savaşın yıktığı ülkede hâlâ çok büyük zorluklar bulunmaktadır. Tüm mahalleler – okullar, hastaneler ve su sistemleri dâhil – harabe hâlindedir. Elektrik, temiz su ve sağlık hizmetlerine erişim sınırlıdır. Geçim kaynakları kısıtlıdır ve yerel pazarlarda malzeme sıkıntısı yaşanmaktadır. Pek çok geri dönen kişi sivil belgelere sahip değildir; bu durum mülkiyet haklarına ve temel hizmetlere erişimi engellemektedir. Patlamamış mühimmat hâlâ yaşamları tehdit etmekte olup, yılbaşından bu yana 577 kişi hayatını kaybetmiştir.

UNHCR, geri dönenler için koşulları iyileştirmek üzere çalışıyor. Yılın başından bu yana 36.000’den fazla haneye Suriye’ye dönüşlerinde nakit destek sağlandı ve yaklaşık 30.000 birey sınırdan varış noktalarına taşındı. Ekiplerimiz hasar görmüş evleri rehabilite ediyor ve yardım malzemeleri ulaştırıyor. Şu ana kadar neredeyse 3.000 aile barınak onarımlarında desteklendi; 84.000 aile battaniye, yatak ve kışlık giysiler gibi temel ihtiyaçları aldı; yaklaşık 30.000 aileye de kış desteği sağlandı.

Hukuki danışmanlık ve sivil belgelerle ilgili ihtiyaçları karşılamak için UNHCR Suriye, toplum merkezlerinde ve mobil ekipler aracılığıyla hizmet sunarak geri dönenlerin mülklerini geri almalarına ve hizmetlere erişimlerine yardımcı oluyor. Ekipler ayrıca cinsiyete dayalı şiddetin önlenmesi, çocukların korunması ve psikososyal destek sağlanması için çalışıyor. UNHCR, nüfus kayıt ofisleri ve tapu kadastro ofislerini de rehabilite etti. UNHCR ayrıca, küçük işletmelerin kurulması da dahil olmak üzere, toparlanmayı teşvik etmek için mesleki girişimleri desteklemektedir.

Bu çabalara rağmen, UNHCR’nin Suriye durumu için 2025 yılına yönelik 1,5 milyar dolarlık çağrısının yalnızca yüzde 33’ü fonlanmış durumda; bu da milyonlarca insanı yaklaşan kış öncesinde yeterli barınma, temel hizmetler ve destekten mahrum bırakıyor. Komşu ülkelerde yaklaşık 4,5 milyon Suriyeli mülteci bulunuyor ve çoğu yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Onların ve onları ağırlayan ülkelerin desteğe ihtiyacı devam ediyor. Toparlanma ve yeniden inşa çalışmalarını artırmak, eğitim olanaklarını genişletmek ve koruma ile insani yardımın sürmesini sağlamak; aynı zamanda milyonlarca Suriyeliye ev sahipliği yapan ülkeleri desteklemek için acilen daha fazla finansmana ihtiyaç var. Bu, istikrarın korunmasına ve güvensiz, sürdürülemez geri dönüşlerin önlenmesine yardımcı olabilir.

Suriye Hükümeti, gönüllü geri dönüşleri sürdürebilecek güvenli ve hak temelli bir ortam yaratma konusunda birincil sorumluluğu taşımaktadır. Bu yeni Suriye'de, sadece gönüllü dönüşler görmeliyiz, yeni yerinden edilme olayları değil.

İlgili fotoğraflar için buraya tıklayınız.
B-roll görüntüler için buraya tıklayınız.

Daha fazla bilgi için:
• Suriye: Celine Schmitt, [email protected], +963 (0) 989 050 400
• Amman (bölgesel): Rula Amin, [email protected], +962 (0) 790 045 849
• Amman (ulusal): Yousef Taha, [email protected], +962 790 371 787
• Beyrut: Lisa Abou Khaled, [email protected], +961 71 880 070
• Cenevre: Matthew Saltmarsh, [email protected], +41 79 967 99 36