Ουκρανία: «Μια νέα ζωή»

Ανάμεσα στο πλήθος των προσφύγων δύο γυναίκες ξεχωρίζουν. Φορώντας έντονα χρώματα, φτάνουν ένα ανοιξιάτικο πρωινό στη Σλοβακία χωρίς να έχουν ιδέα τι να κάνουν στη συνέχεια. Η Antonina Kunchenko, 62, και η Natasha Titova, 59, είναι δυο αδερφές που αφήνουν πίσω τους τον πόλεμο προσπαθώντας να βρουν ασφάλεια και ελπίδα.

Χήρες πριν από τον πόλεμο, οι αδερφές άφησαν πίσω τους μεγάλα παιδιά και εγγόνια.

Το πρώτο πράγμα που κάνει η Antonina είναι να τηλεφωνήσει σε έναν από τους γιους της πίσω στην Ουκρανία. Αμέσως ξεσπά σε κλάματα. «Το σπίτι μου καταστράφηκε. Δεν υπάρχει τίποτα για να επιστρέψουμε. Δεν ξέρουμε πού θα πάμε», μας αφηγείται η Natasha.

Στα σύνορα, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες είναι έτοιμη να προσφέρει πληροφορίες που βοηθούν τους πρόσφυγες να προσανατολιστούν. «Το καθήκον μας είναι να τους βοηθήσουμε να σταθούν στα πόδια τους όσο το δυνατόν γρηγορότερα», λέει ο Tala Budziszewski, υπάλληλος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

«Δεν υπάρχει τίποτα πίσω για να επιστρέψουμε»

Η Antonina και η Natasha εφοδιάζονται με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Ένα φυλλάδιο της Ύπατης Αρμοστείας τις προειδοποιεί στα ουκρανικά για πιθανές απάτες, δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι όλη η ανθρωπιστική βοήθεια είναι δωρεάν. Εθελοντές τους κατευθύνουν σε ένα λεωφορείο.

Ένας άνδρας με στολή, μέλος μίας ομάδας Σλοβάκων πυροσβεστών που βοηθούν στα σύνορα, σπρώχνει τις αποσκευές των αδελφών σε ένα τρόλεϊ σούπερ μάρκετ προς το λεωφορείο. Ο οδηγός είναι ένας ντόπιος που συνήθως μεταφέρει τουρίστες.

«Τόσοι πολλοί άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα βοηθούν. Η ανταπόκριση της σλοβακικής κοινωνίας είναι εξαιρετική», λέει ο Jovica Zarić, επικεφαλής της ομάδας για την επιχείρηση της Ύπατης Αρμοστείας στην ανατολική Σλοβακία.

Το λεωφορείο μεταφέρει την Antonina και τη Natasha από το συνοριακό χωριό Vyšné Nemecké στην κοντινή πόλη Michalovce. Στο δρόμο, οι αδερφές ξαναζούν την τρομερή δοκιμασία τους.

Προέρχονται από το Severodonetsk της περιφέρειας Lugansk. Πέρασαν ένα μήνα σε ένα κελάρι προφυλαγμένες από τους βομβαρδισμούς προτού ακούσουν την έκκληση του κυβερνήτη τους για εκκένωση. «Αυτό ήταν το κτίριό μου. Μόλις είχα ανακαινίσει το διαμέρισμά μου», λέει η Natasha, δείχνοντας μια φωτογραφία μιας μαυρισμένης πολυκατοικίας.

«Η όμορφη πόλη μας», λέει η Antonina, «η πισίνα Σάντκο, η μουσική σχολή Προκόφιεφ…». Η φωνή της σβήνει. Οι ζωές των δύο αδελφών έχουν καταρρεύσει.

Δούλεψαν σκληρά όλη τους τη ζωή, η Antonina σε ένα χημικό εργοστάσιο, η Natasha ως υπεύθυνη σούπερ μάρκετ και ανυπομονούσαν για μια άνετη συνταξιοδότηση. Αντ’ αυτού, αναγκάστηκαν να ξεκινήσουν ένα τριήμερο ταξίδι διανύοντας όλη την Ουκρανία για να βρουν ασφάλεια.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους έφτασαν στο Uzhhorod της δυτικής Ουκρανίας. Εκεί φιλοξενήθηκαν για μερικές νύχτες από γενναιόδωρους αγνώστους και προμηθεύτηκαν τα ρούχα που φορούν από ένα κατάστημα μεταχειρισμένων – ένα ροζ μπουφάν για τη Natasha, και ένα πορτοκαλί αντιανεμικό με μία πράσινη μπλούζα για την Antonina. Έντονα χρώματα σε αντίθεση με το δυσοίωνο τοπίο της χώρας τους.

«Φορούσαμε μαύρα όλες αυτές τις μέρες», λέει η Antonina. «Αποφασίσαμε ότι ήρθε η ώρα να είμαστε αισιόδοξες».

Στη Σλοβακία πλέον, το λεωφορείο τις μεταφέρει στο Michalovce, όπου μια αθλητική αίθουσα έχει μετατραπεί σε κέντρο καταγραφής προσφύγων. Μπροστά τους, σειρές από κρεβάτια με στρατιωτικές κουβέρτες. Έξω υπάρχουν σκηνές με προσωπικό και εθελοντές που προσφέρουν ψυχολογική υποστήριξη, τσιπ για κατοικίδια και σλοβακικές κάρτες SIM για κινητά. Όλες οι υπηρεσίες είναι δωρεάν.

Πηγαίνουν στην υποδοχή και βγαίνουν σαστισμένες. «Άλλο ένα φυλλάδιο», λέει η Natasha. «Για να είμαι ειλικρινής, νιώθουμε ήπιο πανικό. Φοβάμαι ότι θα μείνουμε άστεγες». Δεν ξέρουν πού θα κοιμηθούν απόψε.

Χρειάζονται ένα διάλειμμα για να σκεφτούν και να φάνε κάτι. Βγάζουν σάντουιτς που έχουν φέρει από την Ουκρανία, το ψωμί είναι παχύ και ανακουφιστικά οικείο. Το προσωπικό της Ύπατης Αρμοστείας είναι σε ετοιμότητα για να τους βοηθήσει να σταθμίσουν τις επιλογές τους, μέσω της υπηρεσίας Accountability to Affected People (AAP), που προωθεί τη συνεργασία με τους πρόσφυγες για την ενδυνάμωση τους έτσι ώστε να λαμβάνουν τις δικές τους τεκμηριωμένες αποφάσεις.

Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν θα πρέπει να υποβάλουν αίτηση για προσωρινή προστασία στη Σλοβακία. «Αν το κάνουμε, μπορούμε να επιστρέψουμε στην Ουκρανία όταν είναι και πάλι ασφαλής;» Η απάντηση είναι ναι.

"Εάν κάνουμε αίτηση εδώ, μπορούμε να υποβάλουμε αίτηση αργότερα στην Τσεχική Δημοκρατία;" αναρωτιέται η Antonina καθώς αναπολεί όμορφες αναμνήσεις από διακοπές στην Πράγα. Μαθαίνουν ότι μπορούν να έχουν προσωρινή προστασία μόνο σε μία χώρα της ΕΕ. Η δέσμευση στη Σλοβακία όμως θα ανοίξει αμέσως ευκαιρίες για διαμονή και υποστήριξη εδώ.

Τι θέλουν να κάνουν όμως; «Δουλειά», λέει η Natasha, «δεν έχουμε χρήματα. Στην ηλικία μας και μιλώντας μόνο ρωσικά, οι πιθανότητές μας μπορεί να μην είναι μεγάλες αλλά είμαστε διατεθειμένες να κάνουμε τα πάντα. Η αδερφή μου είναι καλή στο ράψιμο.».

«Ίσως θα μπορούσαμε να δουλέψουμε στον τουρισμό;» αναρωτιέται η Antonina.

Η Antonina είναι ονειροπόλος. Η Natasha είναι πιο οργανωμένη και πρακτική. «Έχουμε διαφορετική ιδιοσυγκρασία, αλλά ποτέ δεν πέφτουμε έξω», λέει η Natasha. «Δόξα τω Θεώ που έχουμε η μια την άλλη», λέει η Antonina.

Αφού έφαγαν τα τελευταία ψίχουλα από τα σάντουίτς τους, καταλήγουν σε μια απόφαση.

«Λοιπόν θα πάμε από χώρα σε χώρα;» ρωτάει η Antonina.

«Όχι», λέει η Natasha, «ας μείνουμε εδώ».

«Δόξα τω Θεώ έχουμε η μια την άλλη»

Οι αδερφές πηγαίνουν στην αίθουσα όπου η σλοβακική αστυνομία δέχεται αιτήσεις. Η διαδικασία διαρκεί λιγότερο από μία ώρα. Μέχρι το απόγευμα, οι αδερφές έχουν προσωρινό καθεστώς προστασίας και κάπου να πάνε. Έγιναν δεκτές σε ένα καταφύγιο στην πόλη Prešov, μια ώρα μακριά.

Είναι μεταξύ των 65.000 Ουκρανών προσφύγων που έχουν υποβάλει αίτηση για προστασία στη Σλοβακία, ενώ 257.000 έχουν συνεχίσει το ταξίδι τους σε άλλους προορισμούς.

Όταν πέφτει το βράδυ, φτάνουν σε ένα σχολείο το οποίο οι περιφερειακές αρχές, με τη βοήθεια Ουκρανών φοιτητών, έχουν μετατρέψει χώρους του Πανεπιστημίου Prešov σε ξενώνα για πρόσφυγες. Βρίσκονται σε έναν κοιτώνα με κουκέτες αλλά ωραία και καθαρά παπλώματα. «Είναι ήσυχα», λέει η Antonina, κοιτάζοντας κάτω στην αυλή.

Η Natasha αρχίζει να ξεπακετάρει, οι παντόφλες τους βγαίνουν πρώτα.

«Θα εξερευνήσουμε την πόλη το Σαββατοκύριακο του Πάσχα», λέει η Antonina. «Και μετά», λέει η Natasha, «θα αρχίσουμε να ψάχνουμε για δουλειά».