Obywatelstwo to więź prawna między osobą a państwem. Zapewnia poczucie tożsamości i umożliwia korzystanie z szerokiego zakresu praw.
Bezpaństwowość odnosi się do sytuacji, w której człowiek nie jest uznawana za obywatela przez żadne państwo. Bezpaństwowość jest problemem dotykającym obecnie, według danych szacunkowych, dwunastu milionów ludzi na całym świecie.
W 1954 r. społeczność międzynarodowa przyjęła Konwencję o statusie bezpaństwowców, która uznaje międzynarodowy status bezpaństwowców i zapewnia im korzystanie z praw człowieka na równych zasadach, oferując dostęp do dokumentów podróży, dokumentów tożsamości i traktowanie zgodne z minimalnymi standardami. Konwencja nakłada także na państwa będące jej stronami wymóg ułatwienia integracji i naturalizacji bezpaństwowców.
Problemowi stawania się osobą bezpaństwową można byłoby zapobiec poprzez odpowiednie regulacje w prawie krajowym i powszechną rejestrację aktów urodzenia. Aby uniknąć występowania problemu bezpaństwowości i ograniczyć liczbę już istniejących przypadków bezpaństwowości, społeczność międzynarodowa przyjęła w 1961 r. kolejny ważny dokument: Konwencję o ograniczaniu bezpaństwowości. Konwencja ta zapewnia nabycie obywatelstwa tym, którzy w przeciwnym wypadku pozostaliby bezpaństwowcami, a których łączy z danym państwem określona więź wynikająca z miejsca ich urodzenia lub pochodzenia.
Konwencja o statusie bezpaństwowców z 1954 r. i Konwencja o ograniczaniu bezpaństwowości z 1961 r. są kluczowymi instrumentami ochrony prawnej osób bezpaństwowych w skali globalnej, jak też zapobiegania bezpaństwowości i sprzyja ograniczaniu skali tego zjawiska. Ich uzupełnieniem są odnośne traktaty regionalne dotyczące standardów oraz międzynarodowe prawo praw człowieka, niemniej jednak te dwie dotyczące bezpaństwowości konwencje są jedynymi w swoim rodzaju globalnymi konwencjami.
Do chwili obecnej konwencje te ratyfikowane były stosunkowi rzadko, to znaczy przystąpiło do nich niewiele państw, co skutkuje osłabieniem międzynarodowych ram ochrony prawnej bezpaństwowców oraz mechanizmów zapobiegania i ograniczania bezpaństwowości. Zgromadzenie Ogólne NZ udzieliło zatem w 1995 r. Wysokiemu Komisarzowi NZ ds. Uchodźców mandatu w zakresie współpracy z rządami ukierunkowanej na zapobieganie bezpaństwowości, rozwiązywanie przypadków już istniejących i ochronę praw bezpaństwowców. Przed UNHCR wyraźnie postawiono globalne zadanie popularyzacji przystępowania do konwencji dotyczących bezpaństwowości.
Konwencja z 1954 r.
Konwencja z 1961 r.
Mapa