Vatansızlık: Güney Afrika’da ki çatlaklardan düşmek

Yazı, 7 Ekim 2011

Biri nasıl oluyorda Zimbabwe’den kaçıp, Güney Afrika’ya iltica talebinde bulunuyor, göçmen işçi oluyor ve bir gün kalkıyor, adının hiçbir ülkede olmadığını görerek vatansız oluyor.

MUSINA, Güney Afrika, Ekim 6 (UNHCR) – Luwizhi son dört yıldır – yüksek öğrenim gören biri olarak değil ama sığınmacı, göçmen işçi ve vatansızlık arasında sıçrarken evraklarını arayan biri olarak onlara ulaşmaya çalışıyor.

Luwizhi 1975 yılında yıllar önce göçmen işçi olarak çalıştıkları sırada tanışıp evlenen Zambiya’lı bir baba ile Malavi’li bir annenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Zimbabwe’de büyüdü ve  üzerinde vatandaşlık mühürü olan Zimbabwe vatandaşlık belgesi bulunuyordu. Bir süre Mashonal ve Doğu eyaletindeki bir madende çalıştı ve işçi komitesinin başkalığını yaptı.

Karizmatik bir konuşmacı olarak, 2008 yılındaki seçimlerde halkın desteğini artırmak adına iki siyasi parti trafından aranılan kişi oldu. Ama yoğun ilgi kısa süre sonra bir partinin kendisini takip etmesi ve uygun olmayan saatlerde ziyaret etmeye başlamasıyla nahoş bir hal aldı.

2007 yılının ortalarında  Zimbabwe’nin başkentinde Harare’nin güneyinde annesinin köyüne kaçtı. Köye vardığında bir grup adamın kendisini aradıkları için geldiklerini söyledi. Hızlı bir bakış bu adamların bir önceki gece işyerinde onu arayan adamlarla aynı kişiler olduğunu doğruladı. Daha sonra gece yarısı yasal olmayan yollarla Zimbabwe ile Güney Afrika’nın en kuzeyindeki sınır noktası olan Musina’ya kaçtı.

Güney Afrika’da bir sığınmacı olarak, Luwizhi bahçıvan olarak çalıştı. 2010 yılında Güney Afrika hükümeti binlerce Zimbabwe’li göçmenin durumunu düzenlemek amacıyla Zimbabwe Dokümantasyon Projesini başlattı. Proje aynı zamanda sığınmacıların statülerini değiştirmelerine, iş bulmalarına, dört yıllığına iş ya da çalışma izni almalarına olanak sağladı.

Luwizhi'nin iş vereni tüm çalışanlarının statülerini değiştirmesi ve çalışma izni almaları konusunda ısrarcı oldu.  Luwizhi, bunu Musina çevresindeki madenlerde daha iyi iş imkanları bulması için bir şans olarak değerlendirdiğinden bununla ilgili tartışmadı.  Kısa bir süre sonra Güney Afrika’da Zimbabwe yetkililerine pasaport için başvurmaya karar verdi.

Ümitsizlik içinde ‘2001 Zimbabwe Vatandaşlık Yasasında yapılan değişikliklerin uygulanmaya başlamasıyla Zimbabwe vatandaşlığımın 2002 yılında sona erdiğini söylediklerinde’ hayatımın şokunu yaşadım’ dedi.  Yasa Zimbabwe’de çifte vatandaşlığı yasaklıyor ve farkında olmasalar bile bu durumda olan kişilerin Zimbabwe vatandaşlıklarını korumaları için yabancı vatandaş statüsü için başvurmalarını istiyor.

UNHCR’nin ortağı olan İnsan Hakları için Avukatlar (LHR) çalışanı olan ve Musina’da Örgütün bilgesel vatandaşsızlık projesinde çalışan Rosalind Elphick ‘Zimbabwe’deki vatandaşlık yasası fazlasıyla kısıtlayıcı oldu’ dedi. " Luwizhi’nin tek iddiası bu topraklarda doğmuş olması. Zimbabwe’de vatandaşlık için kalifiye değil çünkü Anayasa vatandaşlık için en az bir tane Zimbabwe’li akraba ya da yaşlı ebeveyn olmasını öngörüyor – ve onun hiç kimsesi yok.’

 Luwizhi hüzünlü bir şekilde, "Öyleyse ben kimim ? Nereye aidim, çünkü Zimbabwe benim vatanım olarak bildiğim tek yer değil mi ? Benim ailemin diğer ülkelerden olduğu çok anlamsız çünkü benim Zambia ya da Malawi’de bir ailem yok.’ dedi. 

Bu zaman içinde ayrıca sığınma başvurusunu da geri çekti ve bu da kendisini Güney Afrika’da vatansız ve dokümansız duruma düşürdü. Göçmenlik yasalarına karşı geldiği için tutuklanabilirdi ama şansı yaver gitti ve LHR Musına Mülteci Karşılama Bürosuna başvurunca sığınmacı statüsü yeniden verildi.

Güney Afrika , Vatansız Kişilerin Statüsüne ilişkin 1954 tarihli sözleşmeye ve 1961 tarihli vatandaşsızlığın Azaltılmasına dair sözleşmeye taraf değil. Anca Uluslararası İlişkiler ve İşbirliği Bölümü konuya ilgi gösteriyor.

Elphick  ‘Konuyla ilgili LHR’yi dinlediler ve bizimle işbirliği yapmada istekli davrandılar, ayrıca elimizdeki istatistiklerle ilgilendiler ve hikayelerimizi duymak istiyorlar’ dedi. ‘Ayrıca bu ülkede vatandaşsız olan ve vatandaşsızlık riski bulunan çeşitli grupları da açığa çıkarabildik.’diye ekledi.

LHR bulgularını göçten, mülteci ve sığınmacılardan sorumlu Güney Afrika İç İşleri Bakanlığına sunmak için çok çaba sarf ediyor.

Şu anda Luwizhi is görüşme ve tavsiye almak için LHR’ye başvurabildiğinden dolayı çok memnun. "Gerçekten durumumla ilgileniyorlar ve bir şekilde bu problemi aşabilmem için bana yardımcı olacaklarına inanıyorum’ diyor.

By Pumla Rulashe
 Musina, Güney Afrika