UNHCR'nin Tarihçesi

Mütevazı Geçmişe Sahip Küresel Bir İnsani Örgüt

BM Mülteci Örgütü, İkinci Dünya Savaşı sonunda savaşlar nedeniyle yerlerinden edilmiş Avrupalılara yardım etmek amacıyla kuruldu. BM Genel Kurulu tarafından, 14 Aralık 1950 açılan kurumun, 3 yıl içinde mültecilik sorununa son verdikten sonra kapanmasını planlandı. UNHCR’nin kuruluş amacını yansıtan ve mülteci sorunu çözümünün temel dayanağı olan, Mültecilerin Hukuki Statüsüne ilişkin Sözleşme, 28 Temmuz 1951 yılında kabul edildi.

Sovyetlerin, Macaristan Devrimi’ni bastırması sonucu ortaya çıkan mülteci akımıyla birlikte UNHCR ilk büyük vakası ile karşı karşıya geldi. UNHCR’nin bir gün kendini feshedeceği beklentisinin ise hiçbir zaman gerçekleşmeyeceği ortaya çıktı. 1960’larda Afrika’nın dekolanizasyonu süreci, UNHCR’nin müdahalesini gerektiren ilk yoğun mülteci krizini beraberinde getirdi. Takip eden yirmi yıl boyunca UNHCR, Latin Amerika ve Asya’da yaşanan yerlerinden edilme vukuatlarının, sonlandırılması için çalışmalar yapmak durumunda kaldı. Yüzyılın sonuna gelindiğinde, Afrika kıtasında yaşanan yeni mülteci sorunlarını, Balkan Savaşları nedeniyle Avrupa’da patlak veren mülteci yeni dalgaları takip etti.

21. yüzyılın başında UNHCR, Asya’daki çatışmalara, Afrika’daki Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Somali gibi ülkelerdeki mülteci krizlerine ve özellikle Afganistan’da 30 yıdır devam eden mülteci sorunlarına çözüm aradı. Aynı zamanda, çatışmalar yüzünden ülke içinde yerlerinden edilmiş birçok insana yardımcı olması için UNHCR’nin uzmanlığına başvuruldu. Örgüt ilk başlarda çok fazla göz önünde olmasa da, vatansız kişileri de ilgi alanına katarak görev kapsamını genişlettti. Söz konusu bu kişiler, vatandaşlıkları bulunmadığı için temel haklarından mahrum bırakılmış milyonlarca göz ardı edilmiş insandan oluşuyor. Dünyanın Latin Amerika ve Afrika gibi bazı kesimlerinde, 1951 Cenevre Sözleşmesi’nin uygulama alanı bölgesel yasal düzenlemelerle güçlendirildi.

Yeni Örgüt, Avrupa’daki mültecilere yaptığı yardımlarla alanında çığır açtı. Bu sebeple, 1954’te Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü. Ödülü aldığı sırada ise örgütün görev süresi henüz 1950’li yılların sonuna kadar uzatılmıştı. UNHCR, 1981 yılında Örgüt’ün karşı karşıya kaldığı politik engellemelere gönderme yaparak, mültecilere dünya çapında yardım sağlama açısından teşvik edici olan ödülü, ikinci kez aldı. Kurulduğu zaman sadece 34 çalışanı olan örgüt şu an, 126 ülkede 396 UNHCR ofisi, olağan veya geçici olarak faaliyet gösteren 972’si Cenevre merkezinde görevli yaklaşık 7.685 personeli ile çalışmalarını yürütüyor. 396 ofisin 135’ini bölge ve şube ofisleri, 279’unu ise alt ve saha ofisleri oluşturuyor.

UNHCR , ilk yılında 300.000 Amerikan doları olan bütçesini, 2012 yılına gelindiğinde 3.59 milyar Amerikan dolarına çıkardı. Bugün dünyada yaklaşık 43 milyon yerlerinden edilmiş insan bulunmakta. UNHCR’nin ilgi alanındaki 33.9 milyondan fazla kişinin, 14.7 milyonunu ülke içinde yerlerinden edilmiş insanlar, 10.5 milyonunu mülteciler, 3.1 milyonunu eve geri dönüş yapanlar, 3.5 milyonunu vatansız kişiler, 837.000’den fazlasını sığınmacılar ve 1.3 milyon kurumun ilgi alanına giren diğer kişiler oluşturuyor. Görev süresi üç yıl ile sınırlandırılan Örgüt, mültecilerin sorunlarını çözmek için çıktığı bu zorlu yolda, insani ihtiyaçların geçen yüzyıllar boyunca olduğu gibi şuan da devam etmekte olduğunu bilerek 14 Aralık 2010 tarihinde kuruluşunun 60. yılına tanıklık etti.